Grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer

Om te begrijpen hoe ernstig het probleem is, is het eerst belangrijk om te weten wat we onder grensoverschrijdend gedrag verstaan. Grensoverschrijdend gedrag is een algeheel begrip en omvat verschillende vormen van ongewenst gedrag. Grensoverschrijdend gedrag kan zich op verschillende manieren uiten, zoals pesten, discriminatie, (seksuele) intimidatie of zelfs fysieke agressie. Dit gedrag wordt vaak als bedreigend, beledigend, vernederend of kwetsend ervaren. Naast directe schade voor het slachtoffer, zoals fysieke of mentale klachten, heeft grensoverschrijdend gedrag ook invloed op de bredere werkomgeving. Het kan leiden tot een onveilige sfeer waarin medewerkers minder goed functioneren en zich terughoudend voelen om problemen aan te kaarten. 

Grensoverschrijdend gedrag heeft een groot effect, niet alleen voor het slachtoffer, maar ook voor de organisatie en omstanders van het slachtoffer. 

• Gevolgen voor het slachtoffer: Een slachtoffer kan ernstige klachten ontwikkelen, zoals stress, angst, stemmingswisselingen, schuldgevoelens of schaamte (Slachtofferhulp Nederland). Dit kan op de lange termijn zelfs leiden tot een burn-out, depressie of in extreme gevallen suïcide (FNV, 2023). 
• Gevolgen voor de organisatie: Voor werkgevers zijn de gevolgen ook aanzienlijk. Medewerkers die grensoverschrijdend gedrag ervaren, kunnen langdurig ziek worden, wat resulteert in hogere kosten voor de organisatie (CNV). Daarnaast functioneert een team slechter in een onveilige cultuur en kan het bedrijf reputatieschade oplopen, wat nadelig is voor het aantrekken van klanten en nieuw personeel (Great Place to Work, 2024). 
• Gevolgen voor omstanders: Werknemers die getuige zijn van grensoverschrijdend gedrag kunnen zelf ook een gevoel van onveiligheid ontwikkelen. Ze kunnen stress of angst ervaren als ze zien dat er niets aan de situatie wordt gedaan en kunnen moeite hebben met hoe ze zelf moeten handelen. Ook relaties in de privésfeer kunnen onder druk komen te staan door gevoelens van onmacht (Great Place to Work, 2024). 

Het FNV heeft onderzoek gedaan naar grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer. Uit het onderzoek is gebleken dat 57 % van de medewerkers het afgelopen jaar één of meerdere vormen van grensoverschrijdend gedrag heeft ervaren. Correspondenten van het onderzoek hebben onderstaande aangegeven: 

Er zijn geen grote verschillen tussen verschillende sectoren en het ervaren van grensoverschrijdend gedrag. Wel is gebleken dat 62 % van de vrouwen en 52 % van de mannen het afgelopen jaar te maken hebben gehad met één of meerdere vormen van grensoverschrijdend gedrag (FNV, 2023). Een opvallende bevinding uit dit onderzoek is dat in de helft van de gevallen de leidinggevende de veroorzaker is. Daarnaast geeft 12 % van de respondenten aan dat ze het gedrag nooit hebben gemeld. Van deze groep zegt 44 % dat ze niemand in de organisatie vertrouwen, daarnaast voelde 80% van alle ondervraagden zich niet goed ondersteund door hun werkgever bij het omgaan met het gedrag. Deze cijfers onderstrepen de urgentie om de werkomgeving veiliger te maken. 

Omdat iedereen anders is, kan wat als grensoverschrijdend wordt ervaren, verschillen per persoon. Wat voor de één als een grapje voelt, kan voor een ander intimiderend zijn. Grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer begint vaak subtiel, maar kan herkend worden aan specifieke gedragingen en patronen: 

• Herhaaldelijk ongepaste opmerkingen: Dit kan variëren van seksueel getinte opmerkingen tot beledigingen en denigrerende grappen. 

• Ongewenst fysiek contact: Schouderklopjes en knuffels of ongepaste aanrakingen die door de ontvanger als ongemakkelijk of ongewenst worden ervaren. 

• Verbale of non-verbale intimidatie: Dreigende taal, agressieve lichaamstaal, intimiderende blikken of ongepast staren. 

• Uitsluiting of pesten: Buitensluiten, verspreiden van roddels, oneerlijke on ongelijke behandeling, structureel vernederen, negeren met als doel om te kwetsen (CNV, z.d.).  

• Machtsmisbruik: Leidinggevenden of collega’s gebruiken hun positie om iemand te dwingen bepaalde handelingen uit te voeren, onder dreiging van straf of negatieve gevolgen voor hun carrière. 

• Agressie en bedreigingen: Openlijk agressief gedrag, zoals schreeuwen, schelden of zelfs fysieke dreiging, creëert een onveilige werkomgeving. 

• Deze gedragingen kunnen aanvankelijk subtiel zijn, maar als ze herhaaldelijk voorkomen of escaleren, kan dit een toxische werkomgeving creëren. Zie jij deze dingen gebeuren bij een collega, heb jij gehoord dat iemand dit ervaart binnen het bedrijf of ervaar jij dit bij jouzelf, probeer dan tijdig in te grijpen. Heb je vermoedens dat er iets meer aan de hand is, raadpleeg dan de signalenwijzer van Slachtofferhulp Nederland of het Rapport van de Rijksoverheid Elkaars wensen en grenzen herkennen, erkennen en respecteren. 

Het creëren van een veilige werkomgeving is een wettelijke verantwoordelijkheid van werkgevers. Dit begint met het in kaart brengen van de risico’s van grensoverschrijdend gedrag in de wettelijk verplichte Risico-Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E). Daarnaast zijn er verschillende maatregelen die werkgevers kunnen nemen om een veilige werksfeer te waarborgen: 

• Train leidinggevenden: Zorg dat leidinggevenden weten wat hun rol is in het handhaven van een veilige werkomgeving en hoe ze grensoverschrijdend gedrag kunnen signaleren en aanpakken. 

• Duidelijke gedragsregels: Betrek medewerkers bij het opstellen van gedragsregels en zorg dat deze bekend en helder zijn voor iedereen. 

• Vertrouwenspersonen: Stel een vertrouwenspersoon aan binnen de organisatie of buiten door een externe partij aan te wijzen vertrouwenspersoon en zorg dat iedereen weet bij wie ze terecht kunnen. 

• Serieuze opvolging: Neem meldingen altijd serieus en zorg dat er actie wordt ondernomen om het probleem op te lossen. 

Door proactieve stappen te zetten, kan een werkgever bijdragen aan een veilige en respectvolle werkomgeving waarin grensoverschrijdend gedrag niet wordt getolereerd. 

Grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer is meer dan een individueel probleem; het raakt de kern van de werkcultuur en het welzijn van iedereen binnen een organisatie. Het tolereren van dergelijk gedrag ondermijnt niet alleen de veiligheid en het vertrouwen van medewerkers, maar brengt ook de reputatie van het bedrijf in gevaar. 

De oplossing begint bij bewustwording, het creëren van openheid en het nemen van concrete stappen om ongewenst gedrag te voorkomen. Een veilige werkplek is niet alleen een plicht van de werkgever, maar een verantwoordelijkheid van iedereen. Vraag jezelf af: hoe kunnen wij als team een omgeving creëren waarin respect en samenwerking centraal staan? Door actief een veilige cultuur te bevorderen, zorgen we ervoor dat iedereen zich gehoord, gezien en gewaardeerd voelt.